Integer handelen is een uitdaging voor elke organisatie. Wet- en regelgeving verandert voortdurend. De context is dynamisch. Steeds weer doen zich situaties voor waarin je een zorgvuldig en uitlegbaar besluit moet nemen, met oog voor alle belanghebbenden. Maar hoe geef je dat in de praktijk vorm, bijvoorbeeld in de financiële sector?
Door Roeland Jongejan
Volgens Françoise Rost van Tonningen, de nieuwe voorzitter van de Adviescommissie Integriteit van DSI en voormalig hoofd Global Ethics Office (voorheen Bureau Ethiek) bij Rabobank, draait integriteit niet alleen om het naleven van regels. Het gaat vooral om het voeren van het juiste gesprek. ‘Zowel het naleven van regels alsook het stimuleren van het gesprek over de dilemma’s dragen bij aan meer integere organisaties.’
Rost van Tonningen neemt de rol over van Jos Hillen, die de functie de afgelopen jaren met toewijding heeft vervuld. DSI bedankt Jos Hillen voor zijn actieve bijdrage, waarbij hij zijn kennis en ervaring heeft ingezet om de sector verder te brengen op het gebied van integriteit.
Rost van Tonningen ziet integriteit en ethiek als een continu proces. ‘Integriteit gaat over eerlijk, betrouwbaar en verantwoordelijk handelen. Naast het naleven van wet- en regelgeving is het stimuleren van ethische reflectie cruciaal. Het betekent dilemma’s actief bespreken en nadenken over morele keuzes. Wat kan en mag, maar wil je dat ook? Juist in grijze gebieden ontstaat de kans om als organisatie te laten zien waar je voor staat. Dit geldt ook voor nieuwe ontwikkelingen zonder wettelijk kader, waarbij je toch al een standpunt moet innemen.’
Een effectieve manier om deze cultuur te versterken, is het stimuleren van dialoog en bewustwording. ‘Veel organisaties zetten ethische commissies en loketten in waar medewerkers met vragen terechtkunnen. Daarnaast helpt het als medewerkers een gestructureerde aanpak leren, zoals dilemmatrainingen en casusbesprekingen. Door eerdere oordeelsvorming of moreel beraad, ontstaat moresprudentie. Dit is een waardevolle verzameling inzichten die richting geeft bij nieuwe, vergelijkbare vraagstukken.’
Volgens Rost van Tonningen draagt deze aanpak bij aan een meer integere organisatie. ‘Niet door te dicteren wat goed of fout is, maar door het gesprek te voeren. Juist in dat gesprek wordt duidelijk hoe je het beste kunt handelen. Door eerst alle perspectieven en argumenten expliciet te maken, kun je weloverwogen beslissingen nemen. Soms blijkt dan ook dat een beleid of procedure in de praktijk moeilijk uitvoerbaar is. Dit gesprek helpt bij het vinden van werkbare oplossingen.’
De uitdagingen voor de sector zijn de afgelopen jaren veranderd. Digitalisering en responsible AI brengen nieuwe integriteitsvragen met zich mee. ‘Als een beleggingsfonds volledig door een algoritme wordt aangestuurd, wie draagt dan de verantwoordelijkheid? Wie stelt de ethische vragen?’
Ook geopolitiek speelt een steeds grotere rol. ‘Tien jaar geleden werd er nauwelijks gesproken over de ethische implicaties van investeringen of aanwezigheid in bepaalde landen. Nu is dat niet meer weg te denken van de bestuursagenda. Banken en beleggingsfondsen moeten zich niet alleen afvragen wat kan en mag, maar ook wat wenselijk is. Dat is een ethisch gesprek dat je als organisatie continu moet voeren.’
Hoewel steeds meer bedrijven het belang van integriteit onderschrijven, is de praktijk vaak weerbarstig. ‘Druk op targets, hoge werkdruk en de drang om commercieel succes te behalen, maken het lastig om ethische dilemma’s bespreekbaar te maken. Als medewerkers alleen afvinklijstjes moeten invullen, blijft er weinig ruimte over voor reflectie. Terwijl dat juist essentieel is om een weloverwogen besluit te nemen dat de organisatie financieel voordeel kan opleveren of positieve impact op de reputatie kan hebben.’
Binnen organisaties is samenwerking tussen verschillende afdelingen essentieel. ‘Er zijn immers uiteenlopende perspectieven en verantwoordelijkheden. De sleutel is samenwerking: zorgen dat er geen schotten ontstaan om optimaal invulling te geven aan integer handelen. Dit is ook cruciaal voor het lange termijnperspectief van de organisatie. Om medewerkers te inspireren, helpt het om best practices te delen.’
Rost van Tonningen ziet een belangrijke rol voor DSI in het faciliteren van de dialoog over integriteit binnen de financiële sector. ‘DSI heeft de unieke positie om de sector bij elkaar te brengen. Certificering en vakbekwaamheid zijn de basis, maar het echte verschil maak je door ruimte te geven voor eerlijke gesprekken over integriteit in het dagelijks werk.’
‘Wat ik waardeer aan DSI, is dat zij verder gaan dan alleen certificering. Professionals die bij DSI zijn aangesloten, volgen verplicht een integriteitsmodule als onderdeel van hun certificering. Daarmee is kennis over en ervaring met integriteitsdilemma’s niet alleen een vast onderdeel van hun vakbekwaamheid, maar ook een structureel gespreksonderwerp binnen de sector. Dat is essentieel, want “één individu kan gecertificeerd en gemotiveerd zijn om integer te handelen, maar als de cultuur in een organisatie daar niet in meebeweegt, wordt het een stuk lastiger”’, aldus Rost van Tonningen.
Ze ziet dat DSI de afgelopen jaren steeds actiever de dialoog over actuele integriteitsvraagstukken faciliteert. ‘Vorig jaar hebben zij bijvoorbeeld een thematische aanpak gekozen rond greenwashing, waarbij professionals uit verschillende delen van de sector hun ervaringen en dilemma’s konden delen. Dit jaar richten zij zich op sustainable finance en digitalisering, onderwerpen die steeds meer impact hebben op het werk van financiële professionals. Dat vind ik een goede ontwikkeling. Er wordt veel gesproken over de techniek achter digitalisering en responsible AI, maar “over het deel rondom integriteit en dilemma’s mag best meer het gesprek plaatsvinden. Daar ligt een belangrijke uitdaging en kans om nieuwe technologische ontwikkelingen op verantwoorde wijze in te zetten.”’
Volgens Rost van Tonningen is het van groot belang dat professionals in de sector niet alleen weten wát de regels zijn, maar ook waar zij terechtkunnen als ze een integriteitskwestie signaleren. ‘Ethische dilemma’s bespreek je idealiter in een vroeg stadium binnen je eigen organisatie, zodat je samen tot een zorgvuldig en uitlegbaar standpunt komt. Voorkomen is beter dan genezen, en integriteit zou een vast gespreksonderwerp moeten zijn binnen teams en het bestuur.’
Wanneer een situatie echter verder gaat dan een intern dilemma en mogelijk een integriteitsschending betreft, kunnen financiële professionals een melding doen bij DSI. Dit is gebaseerd op de DSI Gedragscode en kan leiden tot een tuchtrechtelijke procedure. ‘Dat helpt niet alleen om misstanden aan te pakken, maar ook om de sector als geheel te verbeteren,’ aldus Rost van Tonningen.
Regels en toezicht alleen zijn niet voldoende voor een duurzame en integere sector. Rost van Tonningen ziet het als een gezamenlijke verantwoordelijkheid van bedrijven, overheid, toezichthouders en organisaties zoals DSI. ‘We moeten verder kijken dan vinkjes zetten. Integriteit breng je verder door het voeren van het gesprek. Wat jij vanzelfsprekend vindt, is dat voor jouw collega misschien helemaal niet. Wat vinden we écht belangrijk? En hoe zorgen we ervoor dat we niet alleen compliant zijn, maar ook moreel het juiste doen?’
Voor professionals in de sector heeft ze een duidelijke boodschap: ‘Durf het gesprek aan te gaan. Bespreek lastige kwesties in een vroeg stadium, stel vragen en daag elkaar uit om verder te kijken dan de letter van de wet als die er al is. Alleen zo kunnen we als sector het vertrouwen van de samenleving verdienen.’
Met de benoeming van Françoise Rost van Tonningen als nieuwe voorzitter van de Adviescommissie Integriteit neemt DSI afscheid van Jos Hillen in deze rol. DSI is hem dankbaar voor zijn inzet en actieve bijdrage aan het werk van DSI in de afgelopen jaren, zowel voor de Adviescommissie Integriteit als daarvoor als voorzitter van de DSI Tuchtcommissie. Zijn kennis en ervaring hebben een belangrijke rol gespeeld bij het versterken van de dialoog over integriteit binnen de financiële sector.